Rakowate

Rakowate (Astacidae) – rodzina skorupiaków (Crustacea) z rzędu dziesięcionogów (Decapoda).

Rak szlachetny, rak rzeczny, szerokoszczypcowy, szewc (Astacus astacus) – gatunek słodkowodnego skorupiaka (Crustacea) z rzędu dziesięcionogi (Decapoda). Określany czasem jako "barometr czystości wody", gdyż jest on bioindykatorem czystości wód. Jest jedynym rodzimym rakiem europejskim.

Opis:
Ciało pokryte twardym pancerzem podzielone na głowę, tułów – karapaks i odwłok. Od strony głowy znajduje się dziobopodobne rostrum, po jego bokach rozmieszczone są oczy na swoistych słupkach mogące niezależnie od siebie obserwować otoczenie. Szczypce są krótkie i grube nie zwierające się szczelnie od spodu czerwonawe. Raki oddychają za pomocą pierzastych skrzeli znajdujących się w jamie skrzelowej z obu stron pod pancerzem tułowia. Na linii łączącej głowę z tułowiem znajduje się poprzeczny rowek zwany bruzdą karkową. W części tułowiowej znajdują się biegnące wzdłuż osi symetrii ciała dwie łukowato wygięte bruzdy skrzelowe. Ostatnią częścią jest odwłok (ogon, szyjka) składający się z 7 segmentów.

Całkowitą długość raka mierzy się od wierzchołka rostrum do końca telsona. Rak szlachetny może dożyć do 25 lat.

Rozmiary:
Dorasta do 20 cm długości.

Biotop:
Dzikie rzeki, strumienie i jeziora o czystej i bogatej w tlen wodzie. Unikają wód z mulistym lub zabagnionym dnem.

Pokarm:
Głównie roślinność podwodna zawierające duże ilości wapnia jak moczarka, rogatek, ramienica, rdest wodny i glony. Drugie miejsce w jadłospisie zajmują drobne wodne bezkręgowce jak małżoraczki, skąposzczety, wioślarki, chruściki, larwy wodnych owadów, mięczaki oraz martwe zwierzęta jak śnięte ryby i inna padlina. Pełnią ważną rolę czyścieli dna z rozkładających się resztek.

Zachowanie:
Prowadzi nocny tryb życia. Dzień spędza w ukryciu w wykopanych przez siebie norkach, pod korzeniami drzew lub innymi naturalnymi zagłębieniami. W ten sposób chroni się przed drapieżnymi rybami – przede wszystkim okoniem i węgorzem. Najwięcej raków pada ofiarą tych ryb w okresie linienia, kiedy to przez około dwa dni pozbawione twardej skorupy są całkowicie bezbronne. Duże okonie potrafią poradzić sobie nawet z twardym pancerzem szczególnie u mniejszych raków. Dopiero wieczorem opuszcza swoją kryjówkę i wyrusza na żer, przy czym najbardziej mu odpowiada ciepła i pochmurna noc. Głębokość na jakiej przebywa zależy od temperatury wody. Na niewielkich głębokościach bytuje wiosną i latem, a żeruje na płyciznach. Kiedy nadejdą jesienne chłody schodzi w niższe partie wód jednocześnie mniej jedząc. W zimie nie pobiera pokarmu wcale.

Na świecie występuje ok. 300 gatunków raków, które żyją głównie w wodach słodkich. Największe osiągają 70 cm długości. Najbardziej znanym morskich przedstawicielem jest homar. W Polsce są to największe znane bezkręgowce.

Występowanie raków w Polsce:

Rak szlachetny – występuje na całym obszarze Europy Środkowej, z wyjątkiem wysokich partii gór. Od Pirenejów i wybrzeża Atlantyckiego do górnego biegu Dniepru i Bugu. Na południu obejmuje Włochy, dawna Jugosławię i Albanię, a najdalej na północy występuje w Finlandii.

Rak błotny – pierwotnie zasiedlał obszar Morza Czarnego i Kaspijskiego. Po wystąpieniu dżumy raczej mylnie przypuszczano, iż jest on na nią odporny i powszechnie zaczęto go wpuszczać do wód całej Europy. W wyniku tych zaradzeń obecnie zasięg jego wytypowania jest największy. Opanował basen Morza Bałtyckiego i Białego, dotarł do Uralu. Występuje na Syberii do rzek Isec i Toboł.

Rak pręgowaty – niemiecki hodowca Max von dem Borne w 1890 roku sprowadził 100 raków z Pensylwanii, z Ameryki Północnej. Wpuścił je do stawów rybnych o powierzchni około 0,1 ha, zasilanych rzeczką Myślą, w Barnówku koło Dębna Lubuskiego. Wkrótce raki przedostały się do rzeczek Myśli, Sprawy, Haceli, Odry i dalej na wschód. Opanował praktycznie obszar całego kraju z wyjątkiem skrawka południowo–wschodniej Polski.

Rak sygnałowy – pierwotnie zamieszkiwał zachodnią część Stanów Zjednoczonych, skąd trafił do Szwecji i dalej do Europy. W Polsce sprowadzono go po raz pierwszy w 1972 roku.

Rak luizjański – pochodzi z Teksasu, skąd rozprzestrzeniono go do 37 krajów na całym świecie z wyjątkiem Australii i Antarktydy. Hoduje się go głównie w akwariach.

W Nowej Zelandii od czasu do czasu łowione są mutanty olbrzymich rozmiarów. W 2003 roku złowiono okaz raka zwanego packhorse crayfish o masie 6,3 kg i długości 1,34 metra. Przypuszcza się, że mutacje nowozelandzkich zwierząt zachodzą pod wpływem skażonej gleby, jaka powstała po wybuchu Tapanui.

Raki żyją zarówno w wodach płynących jak i stojących. Lubią niezamulone dno zbudowane z margli i wapna łąkowego, czyli tzw. tufu. Preferują brzegi miękkie i strome, gdzie mogą kopać kryjówki, z których wychodzą podczas nocnego żeru. Dobrze, gdy są poprzerastane korzeniami drzew. Roślinność wskaźnikową tworzy: moczarka kanadyjska, rogatek sztywny, rdestnice i wywłóczniki.

Ze względu na delikatne i smaczne mięso raki stanowiły przysmak chętnie poszukiwany przez zamożniejsze warstwy społeczeństwa, ale nie tylko. W połowie XIX wieku były tak powszechne, że stanowiły poważne utrudnienie przy połowach ryb. Palono je więc, a popiół rozsypywano na polach jako nawóz.